Blod, svette og akuttmedisin

Fargar på liv og død
Litt tidlegare på dagen, ein busslast med spente studentar og tilsette ved Det medisinsk-odontologiske fakultet er på veg til militærbasen Haakonsvern. Det diskuterast engasjert på tvers av bussradane. –Eg skal ha alder, namn, kjønn, mest mogleg fakta, seier ei ung kvinne og poengterar ved hjelp av hendene.

Nokon har vestar, nokre vanlege klede. Ein del har stetoskopet rundt halsen. Ei har ei veske med ulike plastband sortert etter farge. –Grei tilstand får grøn, forklarar ho. Hastar får gul, og dei som er i akutt livsfare får raud.

«Triage» blir eit nøkkelord i dag, den livsviktige prioriteringa av skadde. Kven skal ein bruke tid og krefter på å hjelpe, rett og slett. Det er øving i akuttmedisin, og 58 framtidige legar skal få prøvd seg. Øvinga er eit samarbeid mellom Det medisinsk-odontologiske fakultet, Helse Bergen, Sjøforsvaret, brannvesen og politi. Etatane får teste ut samarbeidsevnene sine, og korleis ein skal jobbe i ein krisesituasjon.

Ei av ildsjelene bak dagen i dag er Anne Berit Guttormsen. Ho er anestesioverlege og professor II ved Universitetet i Bergen. Ei langt over snittet energisk dame som seier det som det er.

-Her lærer dei kommunikasjon og samhandling og hands-on i forhold til A (luftvei), B (pust), C (sirkulasjon) D (funksjonstap) og E (omgivelser), forklarar ho. Bussen er stogga, folk strøymer ut og ser seg rundt. Haakonsvern orlogsstasjon er hovudbasen til Sjøforsvaret, og er eit eige lite samfunn med piggtrådgjerder rundt. Guttormsen har vore her før, mange gonger. Det har vore kring 30 slike store øvingar her før, og ho har vore med på mange av dei. Guttormsen meiner denne typen praktisk trening er uvurderleg.

- Medisinstudiet er teoretisk og studentane blir ofte bede om å «gulpe» opp igjen det dei har lese i læreboka.  Men skal ein lukkast i eit katastrofescenario er det meir som skal til. Katastrofeøvinga her på Haakonsvern gjer det mogleg for studentane å omsetje teoretisk kunnskap i praksis, å utøve praktiske ferdigheiter, og å kommunisere med og samhandle med andre aktører. Dette er også nødvendig for å bli en god lege, seier ho.

Gule spøkelse
Tilbake på kaia ular alarmar framleis, og røykdykkarar frå Sjøforsvaret tek seg inn i båten. Dei kjem etter kvart ut igjen, bærande på blodige menneske. Dei skadde blir lagt ned på kaia, og no er det medisinstudentane som skal vise kva dei er gode for. Det ser kaotisk ut. Ein brannbil nærmar seg med sirenene på full guff. På kaia ligg nokon av dei skadde skremmande i ro, andre skrik av smerte. Ei ung jente sit og ruggar fram og tilbake, tydeleg i sjokk. Politiet nærmar seg kaia. Einkvan ropar at det har vore brann i byssa.  

Midt oppe i alt står ei ung kvinne i kvitkledd vest, Cecilie Ekrem. Ho er medisinerstudent og operativ leiar og skal fordele helsepersonellet. Ekrem er stressa, og legestudentane rundt ho ser meir og meir nervøse ut etter kvart som omfanget av båtbrannen viser seg i form av smerteskrik og skader på kaia. «Iverksett!» brølar ein frå brannvesenet. «Iverksett!»

I utkanten av det som skjer står dei «gule spøkelsa». Det er ferdig utdanna legar, den gule vesten betyr at dei er her for å observere.  

–Som lege kan ein alltid komme utfor ei ulukke, seier professor i kirurgi Ketil Grong. -Det kan vere så mange slags ulukker, og ein lege bør ha god kunnskap om akuttmedisin. Difor er vi her i dag.

På kaia er helsearbeidarane i gang. Stabilt sideleie. Sjekke pusten. Nokre hostar, andre hyler. Ein ung mann haltar sjølv vekk frå kaia. «Alle må ha pledd!» ropar Cecilie Ekrem. Blodet flyt, og eingongshanskane kjem på.

«Hjelp han, vær så snill!» Det er den sjokkskadde kvinna som blir meir og meir hysterisk ettersom mannen ved sidan av ho blir dårlegare for kvart minutt. To bryske MP’ar fører ho bort.

På kaia er alle dei skadde ute av båten. Ein ung mann ligg urørleg, han er likbleik og blå om munnen. Ei blodstripe frå nasa har størkna. I panna har han blitt tusja med ein stor, svart «H». Hastar. Dei farga banda er komne på - gule, raude, grøne. Kven skal pritoriterast, og få hjelp i ein situasjon der kvart sekund kan vippe liv over i død. Ei kvinne ligg med eitt svart og kvitt band rundt armen. Det betyr «død». Det ropast om eksplosjonsfare, folk må vekk så fort mogleg.

«Ein del låg litt for lenge på kaia, det må vi ta opp i evalueringa», seier eitt av dei gule spøkelsa til ein annan med gul vest.

Eit par av dei skadde blir bandasjert, ein får oksygen. Det er rolegare, og mange har allereie blitt sendt til den improviserte oppsamlingsstaden i eit bygg eit par hundre meter lenger vekke. Militærpolitiet hjelper til. «Er han død? Då skal han bort der» forklarar ein grønkledd til ein annan.

Ivar Austlid er avdelingslege i saniteten i marinen. Smilet er mildt, uniformen streng.

-Vi driv med beredskap, sler han fast.

-Når ein ser tilbake på til dømes 22. juli, så var erfaringane frå Forsvaret gull verdt. Kunnskapen om skuddskader er særdeles viktig i beredskapssamanheng. Dei fleste av teama som behandla dei som kom inn med skuddskader 22. juli hadde erfaring frå Afghanistan og andre krigssoner. Og i dag lærer desse unge menneska mykje om praktisk akuttmedisin, det er viktig. Og ikkje minst, dei blir klar over kva dei må bli enda betre på.

Triage, triage, triage
På den improviserte skadestova er det hektisk. «Går det greitt med pusten din? Frys du?» Namn skal registrerast og det skal gjerast eit forsøk på å få overblikk i kaoset. «Skal ho her verkeleg vere gul», spør ein legestudent og peikar på bandet rundt armen til pasienten. «No må ambulansane komme!» ropar ein annan, lettare fortvila.

Ambulansane kjem. «Kven har oversikt her? Kven skal først til sjukehuset?» Store spørsmål, tvil i augene til ho som skal ta avgjerda. Men tvilen forsvinn. «Han her! Raud! Må av gårde!» Ho peikar på ein mann med store skader i ansiktet. Han hamnar på ambulansesenga. «Brannskade her» ropast det lenger inne i skadestova. Men ambulansen har allereie lagt seg på hjul.

Eit kjapt overblikk, og ein ser helsearbeidarar, militære, skadde, brannmenn, politi og røykdykkarar om ein annan. Torolf Eide, fungerande basesjef ved Haakonsvern, skodar utover.

-Øving er nøkkelen til å lukkast i ein reell situasjon. Dessutan, ein slik dag som dette vil også skape kontaktar og legge grunnlaget for betre samarbeid mellom etatane. Vi har ressursar som er viktige for dei sivile. Vi har folk, kompetanse, materiell. Vi må handle.

Kapteinløytnant Gunnar Bjørgo seier Sjøforsvaret vil bidra for eit felles gode.

-Vi er i stand til å yte noko til samfunnet rundt oss, det er viktig. Vi ser nytteverdien for samfunnet, absolutt.

Kaos-trening
Sjukehuset er eit stort, grått og ganske så tomt bygg. Eit sjukehus utan det mest avanserte utstyret, men det er delt opp i mottak, røngten, lab, intensiv, operasjonsstove og fleire andre avdelingar. Medisinerstudent Irene Flugstad står og tek i mot pasientane, som blir fleire og fleire. Det skal gjerast ein ny triage, og Flugstad skal vurdere kva avdeling den enkelte pasient skal til. Blålysa kjem på skift, og no står Irene Flugstad over den sist innkomne, ein mann. «Mann, 20-åra, bevisstlaus…» Ho snakkar fort, veit at tida er dyrebar.

Litt lenger inne i bygget står tre uniformerte politibetjentar, to menn og ei kvinne. Dei er også observatørar i dag.

-Dette er jo nyttig, seier politibetjent Robert Bukkøy.

-Samhandling mellom fagfolk frå ulike etatar er jo nøkkelen i slike situasjonar. Det er bra for oss å sjå korleis helsearbeidarane går fram, vi får eit viktig innblikk.

Ein annan som observerer er Ivan Brox, lege i Helse Bergen. –Det jobbast intenst, og det er kaotisk, kommenterar han. –Det er bra, dei er nøydde til å kjenne på det. Korleis det er å jobbe i ein slik situasjon med for lite utstyr, for lite folk. Dette er både mental og praktisk trening, heilt klart. Dei må kunne undersøke ein akutt pasient, men det fins jo ingen mal – ingen slike situasjonar er heilt like.

Borte ved inngangen høyrer vi ein stressa, framtidig lege. «Gul? Ja, hit! Kvinne, hovudskader… vi køyrer ein CT, men først må vi snu ho! Var det bevegelse i begge bein, sa du?»

Anestesioverlege Jon-Kenneth Heltne har mange års erfaring frå felten. Han har sett det meste. Og redda mange. –Dei stressar skikkeleg no, seier han og kiker inn på det sparsommelege sjukehuset. –Det er viktig at dei lærer av folk har vore der. Som har prøvd å jobbe slik.

Sisteårsstudent Irene Flugstad vil nettopp det.

-Dette er utruleg spennande og nyttig, seier ho.

-Adrenalinet er der, klart det er stressande når det er så kaotisk. Det er begrensa med utstyr, eg har liksom berre stetoskopet mitt og hendene mine. Vi veit jo så lite om dei som kjem inn no, kven skal vi prioritere? Det er kjempevanskeleg å vurdere, seier ho hastig, men med eit smil.

Timane fyk av gårde, og klokka 12 er det over. Dei «døde» vaknar til liv igjen og riv av seg det svarte og kvite bandet, stetoskopa blir igjen lagt rundt halsen, blodige sår blir rivne av glatt hud, latter og lette. Endeleg lunsj.

Guttormsen går i bresjen mot kantina. Etter lunsj er det evaluering – kva gjekk godt, kva kunne vore betre?

-Evalueringa av dette katastrofekurset er veldig god, seier ho. Vi har gjennomført ei eiga evaluering der 79 % av studentane svarte. På ein skala frå ein til fem, der fem er best, skåra kurset 4,6

-Heilt merkeleg å gå her no, seier ein av legestudentane til ein annan på vegen opp til kantina.

-Det der var så realistisk - eg såg hardt skadde folk, ikkje sminke. Eg jobba for livet, for at dei ikkje skulle dø. Heftig!